BUJANOVAC / VRANJE / BEOGRAD – Pre 108 godina Albanija je, nakon oslobođenja od viševekovnog Osmanskog ropstva, pružila prvi korak ka nezavisnosti. Velika narodna skupština formirana u primorskom gradu Valoni (Vlorë), današnjem poznatom letovalištu, je 28. novembra 1912. godine usvojila Deklaraciju o nezavisnosti. Jedan od ključnih boraca za nezavisnost, političar i državnik Ismailj Ćemali, tada je izašao na terasu zgrade u kojoj se održavala skupština i pred okupljenim građanima razvio crvenu zastavu sa crnim dvoglavim orlom.
Od tada Albanci u matičnoj državi, u susednim državama u kojima oduvek žive, ali i oni rasejani po svetu, svakog 28. novembra proslavljaju Dan zastave (Dita e Flamurit).
Zastava Albanije je crveno polje sa crnim dvoglavim orlom u sredini i vodi poreklo od sličnog pečata Đurađa Kastriota – Skenderbega, srednjevekovnog plemića iz feudalne porodice Kastriot. Boje i simboli na zastavi su vizantijskog porekla, kao i kod sličnih grbova i zastava na celom balkanskom poluostrvu. Sadašnji izgled zastave zvanično je usvojen 1992. godine, kada je iznad glava orla skinuta petokraka.
Albanci u Srbiji nemaju koju zastavu da istaknu
Nacionalnim manjinama u Srbiji je Ustavom, između ostalog, garantovano pravo na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etičke, kulturne i verske posebnosti, kao i na upotrebu simbola nacionalne manjine na javnim mestima, korišćenje jezika i pisma.
Međutim, Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina precizira da pripadnici nacionalnih manjina u Srbiji imaju pravo izbora i upotrebe nacionalnih simbola i znamenja, ali da nacionalni simboli i znamenje ne mogu biti identični sa simbolom i znamenjem druge države. Odnosno, albanska nacionalna manjina u Srbiji zvanično ne može koristiti državnu zastavu Albanije, već joj je potrebna nova i jedinstvena zastava.
Za portal Slobodna reč o „problemu“ sa zastavama nacionalnih manjina govori heraldičar, i jedan od autora zastave i grba grada Vranja, Nemanja Todorović Štiplija, koji ističe da je ovo stvorilo izazove ne samo albanskoj nacionalnoj manjini, već i drugim manjinama koje imaju svoju matičnu državu, a da je to neka od država našeg okruženja – Hrvatima, Rumunima, Mađarima, Slovacima i Bugarima:
No, nacionalni saveti ovih nacionalnih manjina su veoma brzo, 2005. i 2006. godine došli do svojih simbola, zastava, koje će koristiti na teritoriji Republike Srbije – započinje Štiplija.
Nacionalne simbole, znamenja i praznike manjina predlažu nacionalni saveti, a potvrđuje Savet za nacionalne manjine pri Ministastvu za državnu upravu i lokalnu samoupravu. Nakon toga se mogu službeno isticati tokom državnih praznika Republike Srbije i potvrđenih praznika nacionalne manjine na zgradama i u prostorijama lokalnih organa i organizacija sa javnim ovlašćenjima na područjima na kojima je jezik nacionalne manjine u službenoj upotrebi.
Kontroverzna zastava Mađara
Prema rečima našeg sagovornika, zanimljiva je situacija u vezi mađarske manjine u Srbiji jer je jedina zvanična zastava Mađarske samo trobojka (crveno-belo-zelena), a zastava sa grbom na sredini nije u zvaničnoj upotrebi na teritoriji Mađarske. Takva zastava sa grbom je bila jedno vreme neformalna, a kasnije i formalna zastava Kraljevine Mađarske i sklopu Austro-Ugarske, a posle 1919. godine i državna zastava mađarske pod diktatorom Miklošem Hortijem.
Takvu, za mene prilično kontroverznu zastavu sa državnim grbom susedne zemlje, Savet za nacionalne manjine je priznao za zastavu Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine u Srbiji – objašnjava sagovronik.
Bugarski lav
Zastava bugarske naconalne manjine koja se sada koristi je trobojka (belo-zeleno-crvena) sa grbom na sredini na kome je kneževska kruna. Grb čini crveni štit sa zlatnim lavom, koji je bugaski nacionalni simbol. Lav na grudima ima manji štit na kome su prikazani zlatni krin i crni orao. Ovakva zastava je istaknuta na svim institucijama na teritoriji Opštine Bosilegrad.
Hrvati i Slovaci „odigrali pametnije“
Štiplija komentariše da su Hrvati i Slovaci „odigrali pametnije“ jer su izmenili sitne detalje na zastavama koje su ujedno i nacionalne zastave država. Tako su hrvati sa zastave Hrvatske skinuli krunu koja stoji iznad grba, dok su Slovaci beli obrub grba sa zastave Slovačke obojili u zlatno.
Ističe da Savet Albanske nacionalne manjine može vrlo lako poput Hrvata i Slovaka naći dobro rešenje za zastavu Albanaca u Srbiji:
Mogu iskoristiti neku istorijsku zastavu sa nešto drugačijim dizajnom dvoglavog orla, ili izmeniti sitne detalje na već postojećoj zastavi – obojiti kljunove i kandže orla u zlatno, dodati Skenderbegov šlem iznad glava orla ili nešto slično. Da postoji volja ovaj izazov bi lako mogao biti prevaziđen – predlaže Štiplija.
Srpska nacionalna manjina koristi narodnu zastavu
Nacionalni simboli, odnosno zastave nekih država, među kojima je i Republika Srbija, imaju dve verzije. Za razliku od zastave Albanije koja nema „narodnu“ verziju, zastava Srbije postoji kao Državna i Narodna zastava. Narodna zastava je samo horizontalna trobojka sa crvenim, plavim i belim poljem, dok je Državna zastava ona koja na sebi ima i grb i koriste je državni organi i institucije.
Pripadnici srpskog naroda u drugim državama u kojima žive, ili gde su nacionalna manjina, koriste Narodnu zastavu kao svoj simbol. Tako je takva zastava ne samo zastava jednog od bosanskohercegovačkih entiteta – Republike Srpske, nego i zastava Srpskog narodnog vijeća – Nacionalna koordinacija vijeća srpske nacionalne manjine u Republici Hrvatskoj, narodnog vijeća Crne Gore, srpske organizacije u Severnoj Makedonji, Rumuniji, Mađarskoj i slično.
Ima slučajeva gde se Državna zastava Srbije koristi od strane pripadnika srpskog naroda u drugim državama u okruženju. Verujem da je u pitanju nezvanična upotreba simbola. Sumnjam da je zvanična moguća, sem ako u pitanju nije kršenje zakona – dodaje naš sagovornik.
Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave
U srpskoj tradiciji ne postoji državni praznik kojim se obeležava Dan zastave. Ideja o Danu srpskog jedinstva kao potpuno novom prazniku pojavila se odjednom po povratku predsednika Srbije Aleksandra Vučića iz Vašingtona početkom septembra 2020. godine i posle njegovog susreta s članom predsedništva Bosne i Hercegovine Miloradom Dodikom.
Državni praznici se u Srbiji mogu ustanoviti samo zakonom, a u Zakonu o državnim praznicima nema takozvanog Dana srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave koji je nakon najave predsednika Vučića čak i obeležen 15. septembra ove godine. Slična je situacija i u Republici Srpskoj, jednom od entiteta Bosne i Hercegovine, gde ovaj praznik takođe nije prošao zakonsku proceduru iako je Vlada Republike Srpske donela Zaključak o praznovanju istog. Datum 15. septembar je izabran jer je tog dana 1918. godine srpska vojska, potpomognuta saveznicima, probila Solunski front, čime je utrla put slobodi Srbije, ali i ujedinjenu svih jugoslovenskih naroda.
Da bi zakon bio promenjen, potrebno je da Vlada pošalje predlog Zakona o izmenama i dopunama Zakona o državnim praznicima, te da se o tome izjasni Narodna skupština Republike Srbije kao najviše zakonodavno telo. O ovom predlogu nije bilo nikakve javne rasprave, niti konsultacija sa strukom – SANU, istoričarima, sociolozima. Do danas se tako nešto nije desilo, niti se ušlo u procedure izmene Zakona o državnim praznicima.
