Spomenica je izrađena u ateljeu „Schwerdtner“ u Beču, koji je u to vreme izrađivao najprestižnija evropska odlikovanja.
Rat za oslobođenje i nezavisnost Srbije ili Sprko-turski rat (1876 – 1878) doneo je mnoge promene u državnom i pravnom poretku Srbije. Ne samo da je Srbija na kraju rata konačno, posle skoro 74 godina od početka svoje borbe za oslobođenje i samostalnost, postala nezavisna država, ona se i proširila na prostor današnje južne Srbije prisajedinivši tadašnje okruge – Niški, Toplički, Pirotski i Vranjski.
Spremajući se za ovaj put u nezavisnost 1878. godine, ali i privivši korake za konačno proglašenje za kraljevinu, koje je usledilo odlukom Narodne skupštine 1882. godine, Srbija se sredinom 19. veka ubrzano modernizovala uzimajući za uzor tadašnju velesilu – Francusku.
Još u prvoj fazi srpsko-turskog rata i posle prvih pobeda na u bici kod Velikog izvora, u Šumatovačkoj bici i bici kod Adrovca pojavila se potreba za državnim, vojnim i civilnim odlikovanjima koja bi se dodeljivala učesnicima rata.
Tako je kneževskim Opredeljenjem (zakonom) od 15. decembra 1876. godine prvi put uspostavljeno prvo pravo odlikovanje Kneževine Srbije Za zasluge protiv neprijatelja. Ovo odlikovanje imalo je izgled Spomen krsta koji je na Cveti 23. maja 1865 godine, povodom 50 godina Takovskog ustanka, knez Mihailo Obrenović dodelio svim preživelim ustanicima u znak sećanja na svog oca Kneza Miloša i borbu za oslobođenje koju je on vodio.
Sem toga, uvode se Zlatna i srebrna medalja za hrabrost, kao i Zlatna i srebrna medalja za revnosnu službu. Medalja za revnosnu službu je prvo srpsko odlikovanje dodeljivano ženama koje su se tokom rata istakle u negovanju ranjenika.
Dana 15. februara 1878. godine, knez Milan donosi novo Opredeljenje odličjima čime je izvršena i reorganizacija odlikovanja po stepenima. Već postojeće odlikovanje Za zasluge protiv neprijatelja uređeno je po ugledu na Orden Legije časti, najveće francusko i najpoznatije svetsko odlikovanje koje postoji i danas. Već do sredine 1878. godine izmenama i dopunama Opredeljenja knez Milan najveće odlikovanje Srbije naziva – Orden Takovskog krsta.
Ordenski znak se sastoji od zlatom uokvirenog belog malteškog krsta od belog emajla, čijih se osam špiceva završava zlatnim kuglicama. Između četiri kraka malteškog krsta koji je okružen lovorovim vencima, nalazi se zlati krst sv. Andreja (u spomen na Svetoandrejsku skupšitnu i povratak kneza Miloš na presto 1858. godine). Iznad znaka je zlatna kneževska kruna na kojoj je prsten za ordensku lentu. Na okruglom crvenom središnjem štitu je zlatni monogram kneza Milana (MO IV) preko koga je na plavoj traci ispisan moto ordena – ZA VERU, KNJAZA I OTEČESTVO. Na pozadini ordenskog znaka je grb Kneževine Srbije.
Spomenica rata za oslobođenje i nezavisnost 1876-1878
Istim Opredeljenjem o odličjima od 15. februara 1878. godine uvodi se Spomenica rata za oslobođenje i nezavisnost 1876, 1877, 1878. godine.
Medalja spomenice izrađena od bronze i mesinga dodeljivana učesnicima rata na crvenoj traci sa plavim ivicama vojnicima, dok je civilima dodeljivana na plavoj traci. U aversu medalje je lovorov i hrastov venac obavijen lentom sa ispisanim nazivima mesta najznačajnijih bitaka rata za oslobođenje i nezavisnost – Adlije (današnji Adrovac), Šumatovac, Niš, Sveti Nikola, Akpalanka (Bela Palanka), Vranja (Vranje), Pirot i Grdelica, dok je na sredini medalje monogram kneza Milana – MO IV krunisan kneževskom krunom.
U reversu je ispis i alegorija pobedničke Srbije – figura žene u narodnoj nošnji koja desnom rukom drži lovorov venac pobede, a levom, u kojoj drži krst, se oslanja na štit sa srpskim grbom. Figura žene na ratnim trofejima: zastavama koje se završavaju polumesecom i topovskoj cevi. Oko figure je tekst: RAT ZA OSLOBOĐENJE I NEZAVISNOST 1876– 1877–1878 GOD.
Spomenica je izrađena u ateljeu „Schwerdtner“ u Beču, koji je u to vreme izrađivao najprestižnija evropska odlikovanja.
Medalja je prečnika 3,3 cm. Uz medalju, dobitnici su dobijali i diplomu veličine 33,8×22 cm. Diploma na lenti ima ispisane i druge bitke oslobodilačkog rata – Kula, Kuršumlija i Podujevo.
Tek proglašenjem za kraljevinu, Srbija dobija pravi ordenski sistem novim Zakonom o odličjima, kojim se uvodi novo odlikovanje – Orden belog orla. Novi orden u rangu postaje više odlikovanje od Ordena Takovskog krsta i takođe se dodeljuje u pet stepena. Sam Orden Takovskog krsta, ukinut je posle Majskog prevrata 1903. godine dolaskom Petra I Karađorđevića na srpski presto.
Zbog velikog istorijskog značaja za oslobođenje, pozadina lente na Velikom grbu Grada Vranja ima boje trake na kojoj je dodeljivan Orden Takovskog krsta.
