Većinu tehnika održavanja na vlasti Srpska napredna stranka nije izmislila, već preuzela. To je slučaj i sa organizovanim preseljenjima glasača.
Navodi o organizovanom preseljenju glasača su najveći udarac poverenju u izborni proces u Srbiji u poslednjih dvadeset godina. Nejednaka predstavljenost stranaka u medijima i razne vrste pritisaka, na koje smo se već navikli, jesu ozbiljni problemi, ali dovođenje glasača koji ne žive u nekoj opštini ili gradu je već daleko viši nivo izbornog inženjeringa. Dokle god se ovaj problem ne reši, za svake izbore će se postavljati pitanje legitimiteta, što uvek može da izazove novu političku krizu.
Pre pronalaska tog rešenja, koje može da potraje, čitaocu jedinu utehu može da pruži saznanje da građani Srbije makar nisu usamljeni kada je reč o ovom fenomenu. Većinu tehnika održavanja na vlasti Srpska napredna stranka nije izmislila, već preuzela. To je slučaj i sa organizovanim preseljenjima glasača.
Ko prati politiku u susednim državama setiće se da su u Makedoniji 2015, za vreme vlasti premijera Nikole Gruevskog, procureli telefonski razgovori koji su dokazali navode o različitim zloupotrebama institucija. Ove snimke pustila je u javnost tadašnja opozicija, i oni su izazvali masovne proteste. Nakon dugog procesa pregovora i posredovanja Evropske unije, politička kriza je razrešena novim izborima, na kojima je Gruevski pao sa vlasti.
U jednom od snimljenih razgovora može se čuti tadašnji premijer kako sa saradnicima razgovara o preseljenjima glasača tokom lokalnih izbora 2013. godine. Nakon što su ga obavestili da njegova partija zaostaje za opozicijom na izborima u gradskoj opštini Centar, u Skoplju, Gruevski kaže: „Završili bismo posao da su nam tu sad ovi Prespanci“.
Ovime su potvrđeni navodi da je tadašnja vlada prijavljivala ili nameravala da prijavi Makedonce iz regiona Prespe, na granici Makedonije i Albanije, da glasaju u Skoplju. Izbori u opštini Centar bilu su jedni od retkih lokalnih izbora koje je partija Gruevskog VMRO-DPMNE izgubila te godine.
U drugom razgovoru koji je prucureo čuje se tadašnja ministarka unutrašnjih poslova Gordana Jankuloska kako upozorava sagovornicu da ne preteruju sa prijavljivanjem glasača u jednom selu, kako ne bi delovalo previše sumnjivo.
„Prijavili su 42 čoveka na adresu jedne kuće, a 44 na adresu druge kuće, u selu koje ima samo 40 stanovnika“, kaže u ovom razgovoru tadašnja ministarka unutrašnjih poslova, upozoravajući sagovornike da budu pažljivi.
Ako čitaocima iz Srbije ovaj razgovor star više od decenije zvuči poznato, to je zato što se prakse, očigledno, nisu mnogo promenile. Snimci koje je objavila tadašnja makedonska opozicija predvođena Zoranom Zaevim još uvek su dostupni na Jutjubu i mogu da se poslušaju.
Makedonska politička kriza, slično kao i u Srbiji, uključivala je pregovore vlasti i opozicije, a jedna od tema je bio birački spisak. Kako je autoru ovog teksta u jednom razgovoru rekla osoba iz tadašnje opozicije, nisu uspeli da izbore reviziju celokupnog biračkog spiska pred izbore u decembru 2016, ali su ga dovoljno pročistili da povrate uverenje svojih pristalica da uopšte ima smisla izaći na izbore.
Nakon pomenutih izbora, opozicija je uspela da formira vladajuću koaliciju, što je okončalo vlast Nikole Gruevskog. Ministarka unutrašnjih poslova iz jednog od snimljenih razgovora, kao i sam Gruevski, osuđeni su na zatvorske kazne, ali ne zbog preseljenja glasača, već zbog učešća u drugim koruptivnim radnjama. Trebalo bi proveriti da li je preseljenje glasača uopšte bilo nelegalno u Makedoniji ili je tadašnja vlast pronašla rupu u zakonu.
Ipak, kao što je poznato, Gruevski nije odslužio zatvorsku kaznu, već je, preko Srbije, pobegao u Mađarsku gde mu je dat politički azil. Premijer Mađarske Viktor Orban očigledno ima razumevanja prema Gruevskom i njegovom načinu vladanja, jer i sam primenjuje slične metode – uključujući i organizovanja preseljenja glasača.
Naime, još je 2019. opozicija optužila vladajuću partiju Mađarske da organizovano dovozi glasače mađarskog porekla iz Ukrajine. Opozicioni političar u izbornoj jedinici blizu granice sa Ukrajinom tvrdio je da se broj glasača povećao za 5000 iako je u realnom životu, zapravo, opao za 5000. Lokalni mediji su navodili da je 110 ljudi registrovano u dvosobnom stanu, a čak 200 ljudi u jednospratnoj kući.
Dve godine kasnije, Mađarska je izmenila zakon, tako da osoba koja je prijavljena na određenoj adresi ne mora nužno da obitava na njoj. Opozicija i civilno društvo tada su optužili vladajuću stranku da podstiče „izborni turizam“.
Da li je vlast u Srbiji prepisala recept iz Makedonije, Mađarske ili sa nekog trećeg mesta, ne može se reći sa sigurnošću. Međutim, ono što je jasno jeste da Vučić i sa Gruevskim i sa Orbanom ima veoma dobar odnos i da uopšte nije nezamislivo da mu je jedan od njih, u jednom trenutku, objasnio kako može da dobija lokalne izbore i tamo gde zapravo nema većinu.
Vladajuće stranke u Srbiji već mesecima ne pružaju ubedljive kontra-argumente na desetine, možda i stotine pokazatelja da ove prakse postoje. To je konstatovao i ODIHR u svom konačnom izveštaju o izborima 2023. Ova posmatračka misija je ocenila da je vlasti nije otklonila sumnje u preseljenja glasača, što je uzrok rasta nepoverenja u birački spisak. Uprkos ovim kritikama, teško je zamisliti da će se nešto promeniti ukoliko opozicija i građani ne povećaju pritisak na vlast.
