Manastir Sv. Prohor Pčinjski i predeo oko njega, granični prelaz sa manje gužve, poneki roštilj pored reke Pčinje i konačno, sve popularniji na Instagramu Vražji kamen i drveni most – atrakcije koje se najčešće preporučuju turistima. Međutim, Dolina Pčinje koja je još 1996. označena kao Predeo izuzetnih odlika, „krije“ međunarodno značajna botanička područja, neobične ptice koje su međunarodno i nacionalno značajne ali i priču o nastanku jedne države.
Dolina reke koja se ubraja u jednu od najčistijih u Srbiji, zvanično je proglašena kao Predeo izuzetnih odlika (PIO) u Srbiji 1996. godine. Tada je definisan i prostor – dolina Pčinje u podrudčju opštine Bujanovac i katastarskih opština Jablanica, Starac i Vogance. Kasnije je izvršena revizija područja, povećana je površina pod zaštitom i prostire se na krajnji jug Srbije do granice sa Severnom Makedonijom.
„O Dolini Pčinje stara se Srpska pravoslavna crkva – Pravoslavna Eparhija Vranjska iz Vranja“ – član 6. Uredbe o zaštiti predela izuzetnih odlika Dolina Pčinje, Službeni Glasnik RS, br. 55, 31.12.1996.
Predeo Pčinjske doline u podgorini planine Kozjak pripada kraju Kozjačije, a gornji deo sliva ove reke se izdvaja kao Pčinja, odnosno Gornja Pčinja. Kako stoji u objavi Ministarstva zaštite životne sredine, osnovna celina prostora je dolina reke Pčinje uokvirena padinama planina Kozjak i Starac i jednim delom Širokom planinom. Administrativna područja prirodnog dobra pripadaju opštinama Bujanovac (Uzovo, Starac, Jablanica, Vogance i Sejace) i Trgovište (Mala Reka, Barbace i Rajčevce).
Prirodna „kraljica“ Juga
Pčinja, reka nastala od više izvora u dolini planine Dukat, protiče kroz dve države, leva je pritoka Vardara te pripada Egejskom slivu. Odlikuju je klisure i meandri, kao i raznovrsni prirodni elementi koji se smenjuju kroz celu dolinu. Mnogi zaljubljenici u prirodu kao najveću vrednost navode pejzaže i vidikovce sa kojih „puca“ pogled na „dinamične kreacije prirode“. Njenu dolinu su „opkolile“ strmine planine Starac na zapadu, padine planine Kozjak na istoku, Crni krš, Staračka kula na severu i masiv Kozjaka na jugu. Flora i fauna su bogate, a najpoznatija turistička atrakcija je svakako kulturno-istorijski spomenik i bitan objekat Srpske pravoslavne crkve, manastir Sv. Prohor Pčinjski.
Gornji tok skriva sve popularniju i „fotogeničnu“ lokaciju, takozvani Prosečnik, u narodu poznat kao Vražji kamen. Karakterišu ga moćne, kupaste kamene kule nalik onima u Đavoljoj varoši, koje su visoke pedesetak metara.
Pored pešačenja, planinarenja kroz dve kraće planinarske staze Četiri hrasta i Isposnica, biciklizma, izleta, plivanja, kampovanja i rekreativnog ribolova, retko se ističe posmatranje ptica. Koliko je poznato, u Gornjem Starcu ima tri osmatračnice i korišćenje se ne naplaćuje.
Neobične ptice
Kao što je već pomenuto, područje Pčinje je uvršteno u međunarodno značajna botanička područja (Important Plant Areas – IPAs) i ono je međunarodno i nacionalno značajno područje za ptice (Important Bird Areas – IBAs). Najveća i najuticajnija svetska organizacija Bird Life International koja se bavi pticama, u bazi ima Dolinu Pčinje, između ostalog kao stanište za tri neobične, ugrožene vrste (tzv. trigger species).
Prvi od tri koraka do nezavisne Makedonije „pušten“ u Dolini Pčinje
Nakon Drugog svetskog rata, temelji državnosti današnje Severne Makedonije u sastavu Jugoslavije, postavljeni su na prvom zasedanju Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM) koje se održalo 2. avgusta 1944. godine u vodenici u blizini manastira Sv. Prohor Pčinjski, koja nažalost, više ne postoji.
Prema članku portala Radija Slobodna Evropa, poslednji makedonski zvaničnik koji je Ilinden obeležio kod manastira Sv. Prohora Pčinjskog bio je nekadašnji predsednik Sobranja tadašnje BJR Makedonije Nikola Popovski, 2. avgusta 2003. godine. Srpska pravoslavna crkva je još početkom devedesetih iz kruga manastira izmestila spomen-ploču na kojoj pisalo da je u tu održano prvo zasedanje ASNOM-a.
Tada je ASNOM proglašen za vrhovno zakonodavno i izvršno telo i najviši organ državne vlasti u novoosnovanoj, demokratskoj Makedoniji, izabran je Prezidijum tj. predsedništvo ASNOM-a, makedonski jezik je uveden kao službeni, Ilindan je proglašen za narodni i državni praznik, najavljeno je drugo zasedanje i odobren rad takozvanih štabova Narodno-oslobodilačke vojske i partizanskih odreda Makedonije. Usledila su još dva zasedanja u Skoplju, a na poslednjem održanom od 14. do 16. aprila 1945. godine, formirana je prva Vlada Federalne Makedonije.
