Do pre manje od 10 godina bilo je sasvim uobičajeno čuti da neko iz provincije ko studira ili radi u Beogradu iznajmljuje stan na Obilićevom vencu, kod Vukovog spomenika, na Dorćolu. Sa sadašnjim stanjem na tržištvu nekretnina, pristupačni stanovi za studente i srednju klasu na ovim lokacijama su nemoguća misija, a još je teže tu zamisliti socijalne stanove. Kako je to bilo pre 100 godina i da li su zaista tada zakoni bili bolji po zakupce nego sada, pokušali smo nedavno da otkrijemo tokom javnog vođenja koje su organizovali Centar za primenjenu istoriju (CPI) i Združena akcija „Krov nad glavom“.
O istoriji borbe za krov nad glavom u Beogradu mogli smo da slušamo od aktivisktinja Ivane Anđelković i Ane Krstić, kao i od Marijane Stojčoć iz CPI. Kada kažemo pre 100 godina, misli se na vreme Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS), kada je naselje Dorćol, lokacija na kojoj je organizovano javno vođenje, bilo siromašno i radničko naselje, ali ipak, ljudi koji su živeli tu, bili su zaštićeni raznim merama i zakonima o stanovanju koji su bili, prema rečima voditeljki, naprednijii nego li stanje u Srbiji danas.
Šetnja je počela kod „trougla“ na Gundulićevom vencu, i nastavila se u pravcu naselja prema Dunavu, ka starim zgradama iz 1910-ih, koje su izgrađene kao socijalni stanovi za radnike tadašnje Direkcije za tramvaje i osvetljenje, odnosno i za njihove porodice.
„Stanovi su bili mali, imali su između 20 i 30 kvadrata. Toaleti, odnosno klozeti su bili unutra, kao i ostava, predsoblje i veći prozori. Tuševi su bili napolju“ – čulo se na vođenju.
Radi se o periodu nakon Prvog svetskog rata i proglašenja KHSH, kada je Beograd počeo da se donekle industrijalizuje i urbanizuje, koliko god da je to bilo moguće nakon devastirajućeg perioda. Svakako, bio je centar države.
Tada je sve više studenata pohrlilo ka prestonici, ali su i ljudi masovno napuštali sela. Ipak, kakav-takav progres sa jedne strane, na drugoj strani nosio je činjenicu da je većina radničke klase živela u izuzetno lošim uslovima, u malim sobama sa po nekoliko kvadrata, bez dovoljno dnevne svetlosti, u nehigijenskim uslovima, bilo je i onih koji su živeli u „skrpljenim“ udžericama.
Tada su, na gore pomenutoj lokaciji, počeli da se grade socijalni stanovi, namenjeni radničkim i siromašnijim činovničkim porodicama. Izgradnja stanova za ovaj sloj društva, bila je odgovor tadašnjih vlasti u strahu od revolucije, te je počeo da se pravi fond za oko petinu radnika u industriji. Stanove je gradila Opština za netržišni zakup.
Kako se čulo od organizatora, tada je bilo moguće odrediti maksimalnu kiriju, uvesti moratorijum na iseljenje i rekviziciju i graditi socijalne stanove za radničke porodice, a zakoni su predviđali povlastice za zakupce:
„Cena kirije je bila ograničena, izbacivanje iz stana nije bilo tek tako moguće, jer su stanodavci mogli da ih izbace samo ako im ne plaćaju redovno“ – rečeno je tokom razgovora.
Cena rentiranja socijalnih stanova bila je gotovo duplo manja od cene regularnog stana.
Šetnja koja je ukupno trajala oko dva sata, nastavljena je u Dobračinoj ulici, u blizini Dorćol Platz-a, gde i dalje postoje udžerice do kojih se dolazi kroz uski prolaz, što je nekadašnja Pištolj Mala, slična svima poznatoj Jatagan Mali (iz serije „Senke nad Balkanom“).
Ove udžerice radnici su „štapom i kanapom“ gradili na zemlji koja je najčešće bila u vlasništvu rentijera, koji su, pak, po visokim cenama izdavali sirotinji pravo da tu žive. Kada bi ih grad nakon izvesnog vremena raselio, slična naselja su nicala na drugim lokacijama u Beogradu, poput današnje Marinkove bare.
Nako šetnje, organizovan je razgovor o politikama stanovanja, u lokalu u Cetinjskoj ulici.
Da je teško napraviti poređenje između tog i današnjeg perioda, složili su se svi, ali i da socijalno stanovanje u Srbiji danas ne funkcioniše na odgovarajući način. Ima mnogo primera naselja koja su namenjena socijalno ugroženim porodicama, a koje su tokom života u njima, postale još ugroženije.
