Praznik Svetog Nikole, jedna od najčešćih krsnih Slava među pravoslavnim Srbima, zapravo ima veliki značaj u celom svetu, jer je njegov lik povezan sa nastankom lika Deda Mraza, o čemu je godinama unazad može saznati iz tekstova svetski poznatih časopisa poput Nacionalne Geografije. Sveti Nikola smatra se zaštitnikom mnogih, od siročadi, preko mornara, do zatvorenika.
Nikolaj, sin bogatih Grka Teofana i None, rođen je u drugoj polovini trećeg veka u maloazijskom gradu Patara, koji je sada luka na mediteranskoj obali Turske. „Pobeditelj naroda“, što, prema navodima iz teksta Nacionalne Geografije, znači njegovo ime, bio je poučavan o duhovnom životu od njegovog strica koji je bio patarski episkop, i sa kojim se kasnije zamonašio u manastiru Novi Sion.
Sveti Nikola je živeo u 4. veku, mnogo pre raskola između pravoslavne i katoličke crkve 1054. godine. Prema predanju, nakon smrti roditelja, prodao je celo imanje i novac razdelio sirotinji, a neko vreme je bio sveštenik u svom rodnom gradu.
„Odlikovao se milosrđem i budući da je bio skroman, povukao se u samoću spreman da tako sačeka smrt. Hrišćani veruju da mu se tada javio glas Gospodnji i rekao mu: ‘Nikolaje, pođi u narod na podvig ako želiš biti od mene uvenčan’. Tada je napustio samački život i otišao u narod. Izabran je za arhiepiskopa grada Mira u Likiji (tadašnje Rimsko carstvo, danas oblast današnje Turske)“ – navodi Nacionalna Geografija.
Bio je zatvorenik tokom vladavine careva Dioklecijana i Maksimijana u vreme gonjenja i mučenja hrišćana, ali nije prestajao da propoveda hrišćanstvo. Kako se navodi, prisustvovao je Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji, ali zbog toga što je udario aleksandrijskog sveštenika Arija, optuženog za jeres, udaljen je sa sabora i zabranjeno mu je dalje prisustvo. Predanje kaže i da su mu odobrili ponovno prisustvo na saboru „tek kada im se u snu preko izabranih arhijereja javio glas Gospoda Isusa Hrista i Presvete Bogorodice, da je učinjena velika nepravda prema Svetom Nikoli, koji je branio pravu veru“.
„Ljudi su ga još za vreme njegovog života smatrali za svetitelja. Prizivali su ga u pomoć pri bolestima, nekoj nesreći ili nemoći. Hrišćani veruju da se on svima odazivao i da je svima pomagao, a da je iz njegovog lica sijala svetlost. U starosti se razboleo i preminuo 6. decembra 343. godine. Sveti Nikola se i obeležava toga dana, što je 19. decembar po novom kalendaru“
Sahranjen je u sabornoj crkvi mirlikijske mitropolije, a krajem 11. veka su njegove mošti prenete u Bari, u manastir svetog Jovana Preteče.
Ovaj časopis podseća i da, osim što se spomen na dan smrti Svetog Nikole obeležava 19, odnosno 6. decembra, datum koji se obeležava u čast Svetog Nikole je 22, odnosno 9. maj, u znak sećanja na prenošenje njegovih moštiju u Bari („letnji“ Sveti Nikola).
Na pravoslavnim ikonama prikazan je kao visok čovek u prepoznatljivom crvenom plaštu, a na nekima sa episkopskom mitrom na glavi i štapom u ruci, kako daruje decu poklonima iz džaka.
Kako je Sveti Nikola postao Deda Mraz
Prema pisanju Nacionalne Geografije, Sveti Nikola se prvi put kao Deda Mraz pojavljuje 23. decembra 1823. godine, nakon objavljivanja poeme anonimnog autora „Posete Svetog Nikole“ (danas poznatije kao „Noć pre Božića“) u mestu Troj u državi Njujork.
Kasnije je pesma pripisana Klementu Klarku Muru, a mnogi od savremenih „atributa“ Deda Mraza se javljaju u toj pesmi, poput vožnje na sankama koje sleću na krovove, ulazak kroz dimnjak, puna torba igračaka i dr.
U godinama koje su usledile, Deda Mraz je u popularnoj kulturi evoluirao u krupnu osobu, a jedan od prvih umetnika koji je definisao moderni izgled Deda Mraza je Tomas Nast, američki karikaturista iz 19. veka. Nedeljnik Harpers Weekly objavio je 1863. godine Nastovu sliku Deda Mraza.
Nast je kasnije uradio više ilustracija Deda Mraza, koje su počele da postaju deo opšte kulture, ali Deda Mraz kog danas znamo je zapravo potekao iz reklame – na osnovu ovih ilustracija, kompanija Koka Kola je 1931. godine lansirala globalnu marketinšku kampanju, u kojoj je promovisala lik Deda Mraza u ljudskoj veličini, koji je kasnije postao globalni fenomen.
Međutim, za razliku od lika, ime Deda Mraza nije globalno i razlikuje se u različitim zemljama i kulturama – negde ga nazivaju Santa Klaus, Santa Nikolas, Božić Bata… On je često povezan sa Božićem, još češće sa Svetim Nikolom, religioznim praznikom koji prethodi novogodišnjem veselju.
