BUJANOVAC / PREŠEVO – Albanci na jugu Srbije, u opštinama u kojima čine većinsko stanovništvo, poput Bujanovca i Preševa, svake godine obeležavaju Dan zastave, nacionalni praznik njihove matične države Albanije, isticanjem ovog simbola. Međutim, važeći zakoni u Srbiji su takvi da je isticanje zastave druge države dozvoljeno ukoliko je istaknuta pored zastave Republike Srbije, a manjine mogu svakako isticati zastavu Nacionalnog saveta nacionalne manjine, koju Albanci u Srbiji – nemaju. Problem je što pripadnici albanske nacionalne manjine zastavu matične zemlje tretiraju kao simbol svoje zajednice u Srbiji, ali država to ne prepoznaje.
Umesto obeležavanja nacionalnog praznika, na šta sve manjine u Srbiji imaju pravo, ovaj dan se po nekoj ustaljenoj praksi pretvori u novi prostor za prikupljanje političkih poena. Dok se albanski lideri vode retorikom o „neusklađenosti Ustava Srbije, kao najvišeg pravnog akta, i zakona koji regulišu ovu oblast“, sa vrha vlasti i iz medija koji su bliski istoj dolaze poruke o „provokacijama“.
Epilog – prekršajna prijava i sudski poziv zbog kršenja Zakona o upotrebi grba, zastave i himne, koji zabranjuje javno isticanje zastave strane države ukoliko se pored nje ne nalazi i obeležje Srbije.
Šta Albanci danas slave
Pre 110 godina Albanija je, nakon oslobođenja od viševekovnog Osmanskog ropstva, pružila prvi korak ka nezavisnosti. Velika narodna skupština formirana u primorskom gradu Valoni (Vlorë), današnjem poznatom letovalištu i mestu gde Srbi rado odlaze na odmor, 28. novembra 1912. godine je usvojila Deklaraciju o nezavisnosti.
Jedan od ključnih boraca za nezavisnost, političar i državnik Ismailj Ćemali, tada je izašao na terasu zgrade u kojoj se održavala skupština i pred okupljenim građanima razvio crvenu zastavu sa crnim dvoglavim orlom. Od tada Albanci u matičnoj državi, u susednim državama u kojima oduvek žive, ali i oni rasejani po svetu, svakog 28. novembra proslavljaju Dan zastave (Dita e Flamurit).
Zastava Albanije je crveno polje sa crnim dvoglavim orlom u sredini i vodi poreklo od sličnog pečata Đurađa Kastriota – Skenderbega, srednjevekovnog plemića iz feudalne porodice Kastriot. Boje i simboli na zastavi su vizantijskog porekla, kao i kod sličnih grbova i zastava na celom balkanskom poluostrvu. Sadašnji izgled zastave zvanično je usvojen 1992. godine, kada je iznad glava orla skinuta petokraka.
Albanci u Srbiji nemaju koju zastavu da istaknu
Nacionalnim manjinama u Srbiji je Ustavom, između ostalog, garantovano pravo na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etičke, kulturne i verske posebnosti, kao i na upotrebu simbola nacionalne manjine na javnim mestima, korišćenje jezika i pisma.
Međutim, Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina precizira da pripadnici nacionalnih manjina u Srbiji imaju pravo izbora i upotrebe nacionalnih simbola i znamenja, ali da nacionalni simboli i znamenje ne mogu biti identični sa simbolom i znamenjem druge države. Odnosno, albanska nacionalna manjina u Srbiji zvanično ne može koristiti državnu zastavu Albanije, već joj je potrebna nova i jedinstvena zastava.
Nacionalni savet albanske nacionalne manjine je 2012. godine odlučio da njihova zastava bude ista kao i obeležje Albanije, rekao je ranije ovinarima portala Al Jazeera Balkans pređašnji predsednik Nacionalnog saveta albanske nacionalne manjine u Srbiji Ragmi Mustafi.
Kako je rekao, „član 79 Ustava Republike Srbije garantuje nacionalnim manjinama upotrebu i javno isticanje svojih nacionalnih simbola, i u njemu nije precizirano kako će ti simboli i izgledati“, kao i da „korpus manjinskih prava garantovanih Ustavom nije usklađen sa zakonskim propisima“.
„Ustav ni u jednom svom delu ne propisuje da zastava koju koristimo u Srbiji ne sme da bude identična zastavi Albanije, a Nacionalni savet je još 2012. odlučio da naša zastava bude ista kao i obeležje Albanije“ – rekao je Mustafi za portal Al Jazeera Balkans.
Međutim, prema pomenutom Zakonu o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, manjinski nacionalni simboli i znamenje ne mogu biti identični sa simbolom i znamenjem druge države. Zakon o izgledu i upotrebi grba, zastave i himne predviđa da se prilikom isticanja, pored zastave strane države, mora naći i zastava Srbije.
Problem sa isticanjem zastave Albanije, je što pripadnici albanske nacionalne manjine zastavu matične zemlje tretiraju kao simbol svoje zajednice u Srbiji, ali država to ne prepoznaje.
Kako su druge nacionalne manjine rešile „problem“
O „problemu“ sa zastavama nacionalnih manjina već smo ranije izveštavali na portalu Slobodna reč, kada je heraldičar i jedan od autora zastave i grba grada Vranja, Nemanja Todorović Štiplija, objasnio da je ovo stvorilo izazove ne samo albanskoj nacionalnoj manjini, već i drugim manjinama koje imaju svoju matičnu državu, a da je to neka od država našeg okruženja – Hrvatima, Rumunima, Mađarima, Slovacima i Bugarima:
„No, nacionalni saveti ovih nacionalnih manjina su veoma brzo, 2005. i 2006. godine došli do svojih simbola, zastava, koje će koristiti na teritoriji Republike Srbije“ – navodi.
Nacionalne simbole, znamenja i praznike manjina predlažu nacionalni saveti, a potvrđuje Savet za nacionalne manjine pri Ministastvu za državnu upravu i lokalnu samoupravu.
Nakon toga se mogu službeno isticati tokom državnih praznika Republike Srbije i potvrđenih praznika nacionalne manjine na zgradama i u prostorijama lokalnih organa i organizacija sa javnim ovlašćenjima na područjima na kojima je jezik nacionalne manjine u službenoj upotrebi.
Kontroverzna zastava Mađara
Prema rečima našeg sagovornika, zanimljiva je situacija u vezi mađarske manjine u Srbiji jer je jedina zvanična zastava Mađarske samo trobojka (crveno-belo-zelena), a zastava sa grbom na sredini nije u zvaničnoj upotrebi na teritoriji Mađarske. Takva zastava sa grbom je bila jedno vreme neformalna, a kasnije i formalna zastava Kraljevine Mađarske i sklopu Austro-Ugarske, a posle 1919. godine i državna zastava mađarske pod diktatorom Miklošem Hortijem.
„Takvu, za mene prilično kontroverznu zastavu sa državnim grbom susedne zemlje, Savet za nacionalne manjine je priznao za zastavu Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine u Srbiji“ – objasnio je sagovronik.
Bugarski lav
Zastava bugarske naconalne manjine koja se sada koristi je trobojka (belo-zeleno-crvena) sa grbom na sredini na kome je kneževska kruna. Grb čini crveni štit sa zlatnim lavom, koji je bugaski nacionalni simbol. Lav na grudima ima manji štit na kome su prikazani zlatni krin i crni orao. Ovakva zastava je istaknuta na svim institucijama na teritoriji Opštine Bosilegrad.
Hrvati i Slovaci „odigrali pametnije“
Štiplija je tada prokomentarisao da su Hrvati i Slovaci „odigrali pametnije“ jer su izmenili sitne detalje na zastavama koje su ujedno i nacionalne zastave država. Tako su hrvati sa zastave Hrvatske skinuli krunu koja stoji iznad grba, dok su Slovaci beli obrub grba sa zastave Slovačke obojili u zlatno.
Naš sagovornik je prokomentarisao da Savet Albanske nacionalne manjine može vrlo lako poput Hrvata i Slovaka naći dobro rešenje za zastavu Albanaca u Srbiji:
„Mogu iskoristiti neku istorijsku zastavu sa nešto drugačijim dizajnom dvoglavog orla, ili izmeniti sitne detalje na već postojećoj zastavi – obojiti kljunove i kandže orla u zlatno, dodati Skenderbegov šlem iznad glava orla ili nešto slično. Da postoji volja ovaj izazov bi lako mogao biti prevaziđen“ – predložio je tada Štiplija.
Srpska nacionalna manjina koristi narodnu zastavu
Nacionalni simboli, odnosno zastave nekih država, među kojima je i Republika Srbija, imaju dve verzije. Za razliku od zastave Albanije koja nema „narodnu“ verziju, zastava Srbije postoji kao Državna i Narodna zastava. Narodna zastava je samo horizontalna trobojka sa crvenim, plavim i belim poljem, dok je Državna zastava ona koja na sebi ima i grb i koriste je državni organi i institucije.
Pripadnici srpskog naroda u drugim državama u kojima žive, ili gde su nacionalna manjina, koriste Narodnu zastavu kao svoj simbol. Tako je takva zastava ne samo zastava jednog od bosanskohercegovačkih entiteta – Republike Srpske, nego i zastava Srpskog narodnog vijeća – Nacionalna koordinacija vijeća srpske nacionalne manjine u Republici Hrvatskoj, narodnog vijeća Crne Gore, srpske organizacije u Severnoj Makedonji, Rumuniji, Mađarskoj i slično.
